ﭼﻜﻴﺪه :
ﻫﺪف اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮرﺳﻲ رابطه ی ﺧﻼﻗﻴ ت وﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن اﺳﺖ اﺳﺖ .روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ است . ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﺷﺎﻣﻞ دانش آﻣﻮزان ﭘﺎﻳﻪ دوم رﺷﺘﻪ ﻋﻠﻮم رﻳﺎﺿﻲ وﻓﻴﺰﻳﻚ و علوم تجربیﻫﺴﺘﻨﺪ . نمونه آماری ﺷﺎﻣﻞ ۸۰ دانش آموز دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ روش ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﻧﺘﺨﺎب شده اﻧﺪ اﺑﺰار اندازه ﮔﻴﺮي ﺑﺮاي (CREE) ﺳﻨﺠﺶ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺗﻮرﺳﺘﻮن، ﻣﻴﻠﻦ ﺟﺮ و ﺑﺮاي آزﻣﻮن ﻋﺰت ﺳﺆاﻟﻲ ﻧﻔﺲ از ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻛﻮﭘﺮاﺳﻤﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه است . ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن می دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﻋﺰت و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺗﻔﺎوت معناداری وجود ﻧﺪارد. ﺑﻴﻦ ﺧﻼﻗﻴ ﺖ و ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﺎ رشته های تحصیلی تفاوت معناداری وجود ﻧﺪارد . ﺑﻴﻦ ﺧﻼﻗﻴ ﺖ و ﺟﻨﺲ ﻧﻴﺰ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﺎداري وﺟﻮد ﻧﺪارد . ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ عزتﻧﻔﺲ ﺑﺎ ﺧﻼﻗﻴ ﺑ ﺖ بیشﺘﺮ از ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻋﺰت نفس با ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ و همینﻃﻮر ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺧﻼﻗﻴ ﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ می باشد.
ﻣﻘﺪﻣﻪ
ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﻲ، آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻓﺮاد ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ داﻧﺶ، مهارت ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺷﻐﻠﻲ ﺟﻬﺖ ورود ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع است . ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺳﺖ و ﻋﺰت ﻧﻔﺲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰش ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ اﺳﺖ . ﺧﻼﻗﻴ ت ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از برجسته ترین ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻳﻜﻲ از زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ جلوه ﻫﺎي ﺗﻔﻜﺮ واﮔﺮا اﺳﺖ اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﻋﻤﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر عمده اي در ﻧﻮآوري و ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﺸﺮي از ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ و اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺸﺮي در حوزه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻠﺴﻔﻲ، ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، ﻋﻠﻤﻲ، ﻓﻨﻲ، ﻫﻨﺮي … ﻣﺮﻫﻮن اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻋﺎﻟﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ . ﻋﺰت نفس یک جنبه از ﺧﻮد پنداره استﻛﻪ از قضاوت هایی ﻛﻪ ﻓﺮد درﺑﺎره ارزش ﺧﻮد و اﺣﺴﺎس ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻳﻦ قضاوت ﻫﺎ ناشی ﻣﻲ شود .ﻛﻮدﻛﺎن بین ۶ تا 7 ﺗﺎ ﺳﺎﻟﮕﻲ، ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﻪ ﻧﻮع عزتﻧﻔﺲ را ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪ :ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ،ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻦ ﭘﺎﻻﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ . ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل، اﺣﺴﺎس ارزﺷﻤﻨﺪي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻻن و رواﺑﻂ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ می رﺳﺪ روش های ﻓﺮزﻧﺪﭘﺮوري رﺷﺪ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺗﺄﺛﻴﺮ دارد ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻨﺸﺎن از روش ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺮوري ﻣﻘﺘﺪراﻧﻪ استفاده ﻣی ﻛﻨﻨﺪ اﺣﺴﺎس ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد دارند . ﻓﺮزﻧﺪﭘﺮوري ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ و ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﻜﺎن ﻣی دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ به عنوان فردی ارزﺷﻤﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل هستند . ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺘﻌﺪدي ﻧﺸﺎن می دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن مدرسه رو داراي ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﺎﻻ واﻟﺪﻳﻨﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﺑﺎﻻﻳﻲ دارند . ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ موثرﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ اﺳﺖ . ﺑﺮﺧﻼف ﻓﻘﺪان تفاوت ﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ آﺷﻜﺎر در ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﻛﻠﻲ، ﺷﻮاﻫﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ دﺧﺘﺮان و زﻧﺎن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑا ﭘﺴﺮان و ﻣﺮدان ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي خود درﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آمیز خاصﻫﺎي ﻫﺴﺘﻨﺪ . ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ، زﻧﺎن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻛﻤﺘﺮي در ﻣﻮرد ﻋﻤﻠﻜﺮدﺷﺎن دارﻧﺪ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎﻳﺸﺎن از تواناییﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﺧﻮد در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻫﺎ تر از ﻣﻴﺰان واﻗﻌﻲ است .
ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ . ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ دارند . ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل، ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد ﺑﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻣﺪرﺳﻪ می ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺎﻳﻮاﻧﻲ و ژاﭘﻨﻲ، ﺑﻪ رﻏﻢ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﻧﻤﺮه ﻛﻤﺘﺮي از ﻛﻮدﻛﺎن آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ . در ﻣﺪارس آﺳﻴﺎﻳﻲ،مقایسه ﺟﺪي و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﺑﺎﻻ هستند . در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻮدﻛﺎن آﺳﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﺷﺎن ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ . ﭼﻮن ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻓﺮوﺗﻨﻲ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ارزش ﻗﺎﻳﻞ اﺳﺖ؛ از اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﺧﻮدداري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ دﻳﮕﺮان را ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. کوپر اسمیت ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در اﻳﺠﺎد ﻧﻮع رﻓﺘﺎر ﻣﻲداﻧﺪ . او ﻋﻘﻴﺪه دارد اﻓﺮادي ﻛﻪ خویشتن- ﭘﻨﺪاري ﻣﺜﺒﺖ دارﻧﺪ رﻓﺘﺎرﺷﺎن اﺟﺘﻤﺎع ﭘﺴﻨﺪﺗﺮ از اﻓﺮادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﭘﻨﺪاري آﻧﺎن ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ .ﻛﻮﭘﺮاﺳﻤﻴﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ خویشتن پنداری ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻴﻦ عواﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻨﺪار والدین در مورد ﻓﺮدو ﺗﺼﻮر و ﭘﻨﺪار دوﺳﺘﺎن و همبازیها در مورد فرد و ﺗﺼﻮر و ﭘﻨﺪار ﻓﺮد درﺑﺎره ﺧﻮد ﺣﺎﺻﻞ می ﮔﺮدد .راﺟرز ﻛﺎرل ﻛﻪ روش او ﭘﺪﻳﺪارﺷﻨﺎﺳﻲ و دﻳﺪﮔﺎﻫﺶ اﻧﺴﺎنﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺖ، ﺑﺮ ادراك، اﺣﺴﺎس، ﺧﻮد ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ، ﻣﻔﻬﻮم خوﻳﺸﺘﻦ، ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺷﺨﺼﻴﺖ در دوره ﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ دوران ﻛﻮدﻛﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺪاوم ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺗﻜﻴﻪ میﻛﻨﺪ . او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﺣﺴﺎس ﻋﺰت ﺧﻮد ﻧﻔﺲ در اﺛﺮ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ . ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺜﺒﺖ دﻳﮕﺮان ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺎزﺧﻮردﻫﺎ، ﻃﺮز ﺑﺮﺧﻮرد ﮔﺮم و ﻣﺤﺒﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ آﻣﻴﺰ، اﺣﺘﺮام، ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ، ﭘﺬﻳﺮش ومهربانی از ﻃﺮف ﻣﺤﻴﻂ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اوﻟﻴﺎء ﻛﻮدك ﻣﻲﺷﻮد .آﻟﻔﺮدادﻟﺮ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺎدر و ﻛﻮدك، ، ﺗﻤﺎس ﺑﺪﻧﻲ و رواﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺴﺘﺸﻮ، ﻧﻈﺎﻓﺖ و ﻟﺒﺨﻨﺪﻫﺎ و واﻛﻨﺶ ﻫﺎي ﻛﻮدك در ﺗﺤﻜﻴﻢ رواﺑﻂ ﻣﺎدر و ﻛﻮدك ﺑﺴﻴﺎر اﺣﺴﺎس ﻣﻲداﻧﺪ .در اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ گونه اي ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮد ﻣﺘﻮﺟﻪ ارزش ﺷﺨﺺ و ﻗﺪرت ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎد ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ارﺿﺎء ﻣﻲﮔﺮدد .ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ وﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎ و ﻋﻤﻞ، ﭼﻴﺰي ﺟﺰء اﺛﺒﺎت ﺷﺨﺼﻴﺖ و اﺣﺴﺎس ﻣﻬﺘﺮي ﻧﻴﺴﺖ .
منابع :
۱-آزاد ، حسین ( ۱۳۷۶) ، آسیب های روانی ، بعثت ، تهران
۲- بیابانگرد ، اسماعیل ، (۱۳۸۴) ، روش های پیشگیری از افت تحصیلی ، انتشارات انجمن اولیا و مربیان ، تهران
۳- سیف ، علی اکبر ، (۱۳۸۸) ، روان شناسی پرورشی نوین ، لوران ، تهران
۴- سلیمانی ، افشین ،(۱۳۸۴) ، کلاس خلاقیت ،انتشارات انجمن اولیا و مربیان ، تهران
تهیه کننده: سیده مریم خادم زاده / آموزگار پایه سوم
تایید کننده: راحله خزائی/معاون آموزشی