مراحل آموزش نوشتن‌ خلاق در دوره ابتدایی

هدف کلی این مقاله رسیدن به نوشتن خلاق در پایان دوره ابتدایی می باشد که این مرحله دارای سلسه مراتب می باشد.

آغاز این سلسله مراتب آموزشی رونویسی در پایه اول دبستان است که آموزش نوشتن غیرفعال از این زمان آغاز می شود.

پس از نایل آمدن به آموزش رونویسی آموزش نوشتن نیمه فعال که جانشین کردن شکل صحیح حروف می باشد انجام می پذیرد.

آموزش های کلمه سازی،جمله نویسی،املا و انشا همگی جز آموزش فعال می باشند که از نظر نگارنده تا پایان دوره ابتدایی برای دانش آموزان کافی می باشد.

نوشتن برقراری ارتباط و انتقال اطلاعات و عقاید از طریق نظامی از نشانه های مکتوب است.اما البته این تعریف ,به ماهیت وجودی نوشتار توجهی ندارد و فقط ناظر بر نقش آن است.اگر به کوشش های خودمان هنگام نوشتن توجه کنیم  خواهیم دید که نوشتن شامل مراحل زیر است:

1-کشف چیزی که می خواهیم از طریق نوشتار بیان کنیم.

2-تنظیم وسازماندهی پیام

3-روی کاغذ آوردن پیام

4-بازبینی و انجام اصلاحات لازم

5-ارائه ی نهایی به خواننده

در واقع نوشتن آفرینش و خلاقیت نظم بخش افکار و اندیشه ها در قالب های زبانی مورد نظر است.

مراحل یادگیری نوشتن:

1-توانایی نوشتن حرف الفبا (حرف نویسی)و دانش ترکیب صحیح حروف(کلمه نویسی)

2-توانایی نوشتن صحیح عناصر زبانی از حفظ(املا نویسی)

3-مهارت بیان پیام از طریق جمله نویسی و متن نویسی(انشا

معیارهای اولیه آموزش نوشتن:

-روش آموزش نوشتن را به عنوان برنامه درسی با نوعی مقدمه بر خط شروع کنیم.

-ضرورتی ندارد که تمامی حروف الفبای زبان را یک باره تدریس کنیم.

-مقدار معینی تمرینات عضلانی در مقدمه کار ضروری است تا شاگرد قادر شود عضلات دست را کنترل کند و به حروف الفبا شکل دهد.این تکنیک ها با کشیدن خط راست,دایره و منحنی شروع می شود.بعضی روش ها کار را با کشیدن خط بزرگ آغاز می کند و به تدریج به کوچک کردن آن می پردازنند تا اینکه به اندازه معمول حرف مورد نظر در آید.

وقتی دانش آموز بتواند به حروف شکل بدهد باید یاد بگیرد کدام حرف را با کدام آوا و کدام کلمه به کار برد.در این مرحله که کلمه نویسی نام دارد,با تمرینات گوناگون,دانش آموزان را با دانش ترکیب صحیح حروف آشنا می کنیم.در مرحله بعد با استفاده از توصیفی که از ساخت جمله های زبان در دست داریم به ارائه تمریناتی جهت مسلط شدن دانش آموزان بر جمله نویسی می پردازیم و در نهایت مرحله آموزش نوشتن فعال فرا می رسد.

با توجه به مراحل یادگیری نوشتن,آموزش نوشتن را به صورت زیر رده بندی می کنیم.

1-آموزش نوشتن غیر فعال(رونویسی)

2-آموزش نوشتن نیمه فعال(املا)

3-آموزش نوشتن فعال پایه یک (کلمه سازی)

4-آموزش نوشتن فعال پایه دو(جمله سازی)

5-آموزش نوشتن فعال یا خلاق(انشا و انواع آن)

آموزش رونویسی:

اولین هدف آموزش نوشتن غیرفعال در پایه اول دبستان این است که دانش آموزان بتوانند کلیه حروف الفبای فارسی را به شکل صحیح نوشته,سپس شکل صحیح کلمات و جمله ها را با توجه به اشکال آنها در کتاب درسی خود تقلید نمایند.به فرایند تقلید از اشکال نوشتاری(رونویسی) می گوییم.

مراحل رونویسی:

1-شناخت و تولید اشکال مشابه حروف

2-شناخت و تولید حروف الفبای فارسی

آموزش املا:

مهارت املانویسی به معنی توانایی جانشین کردن صحیح صورت نوشتاری حروف,کلمات و جمله ها به جای صورت آوایی آنهاست.دانش آموزان باید به این مهارت دست یابند تا بتوانند به خوبی بین صورت تلفظی کلمات و حروف سازنده آنها پیوند مناسبی برقرار کنند.به این ترتیب زمینه لازم برای پیشرفت آنان در درسهای جمله نویسی,انشا و به طور کلی مهارت نوشتن بهتر فراهم می شود.

هنگام نوشتن املا باید نکاتی را درباره صداهایی که به وسیله معلم در قالب کلمات و جملات جاری می شود رعایت نمایند.

الف)آنها را خوب بشنوند

ب)انها را خوب تشخیص دهند.

ج)آنها را درست بنویسند.

هرکدام از این فرایندها با یکی از فرایندهای ذهنی ارتباط مستقیم دارد:

الف)ادراک کلمه حافظه شنیداری و تمیز شنیداری

ب)بازشناسی کلمه حافظه دیداری,شکل صحیح تک تک حروف و حافظه دیداری

ج)بازنویسی کلمه حافظه حرکتی

اشکالات املایی دانش آموزان از دیدگاه زبان شناختی براثر اشکالات رسم الخطی,تاثیر لهجه ها و گویش های محلی دانش آموزان و فرایندهای آوایی حذف,تبدیل,افزایش و قلب به وجود می آید.

آموزش کلمه سازی:

کلمه سازی را می توان آغاز مرحله نوشتن فعال دانست.با تمرینات کلمه سازی,دانش اموز را تا حد زیادی با ساختار درونی کلمه ها آشنا می کنیم.این آشنایی باعث می شود دانش آموزان با شناخت بهتر از کلمه ها,در خواندن املا و جمله سازی موفق تر عمل نمایند.در تمرینات کلمه سازی از شیوه های زیر می توان سود جست.

1-نقش حروف در ساخت کلمات

الف)گفتن و نوشتن کلماتی که با حرف خاصی شروع یا ختم می شود.

ب)تمرین وارونه کردن کلمات

2-تمرینات ویژه ساخت صرفی کلمه

الف)مفرد و جمع:کتاب-کتابها      مرد-مردان

ب)پیشوندها و پسوندها:درد-درد ناک     تهران-تهرانی

ج)نشانه های منفی ساز:می روم-نمی روم   هوش-بی هوش

د)هم خانواده :علم-تعلیم- معلم

ه)ضمایر:کتاب    من-کتابم

و)ساخت قیدی:زود –بزودی      فوری –فورا

ز)حالت اضافه (مضاف و مضاف الیه):دندان من

3-روابط معنایی کلمات:

الف)تضاد معنایی:سرد-گرم    پیر-جوان

ب)ترادف(هم معنایی):پند-نصیحت     آغوش-بغل

ج)حوزه معنایی:پدر-پسر      روباه-خروس

آموزش جمله سازی:

در ابتدای دوره دبستان که هدف اصلی آن آموزش خواندن و نوشتن پایه است,در کنار درسهای فارسی(خواندن)و املا درسی با نام (جمله نویسی)وجود دارد.هدف از ارائه این درس ایجاد توانایی اولیه نوشتن فعال در دانش آموزان است,بدین معنی که پس از آموزش نوشتن غیرفعال(رونویسی)و آموزش نیمه فعال(املا)به مرحله آموزش نوشتن فعال یا خلاق می رسیم.در این مرحله که با درس جمله سازی آغاز می شود و با درس انشا ادامه می یابد دانش آموزان به این مهارت دست می یابند که پیام های خود را به صورت فرایند سخن نوشتاری,تولید و به مخاطب فرضی یا واقعی ارائه نمایند.جمله سازی در واقع مقدمه ای است برای آماده سازی دانش آموزان در درس انشا.در جمله سازی است که دانش آموزان می توانند اولین تجربیات خلاقیت نوشتاری را کسب کنند.با انواع جمله های خبری,پرسشی,امری و تعجبی آشنا شوند.جایگاه انواع مقوله های صرفی مثل گروه اسمی,ضمایر و ..را در ساخت جمله بیاموزند و قواعد نحوی در دستور زبان فارسی را به طور غیرمستقیم تجربه کنند.در جمله دو اصل مورد نظر است:

الف)پیام جمله,که باید از لحظ معنایی و حقایق برون زبانی صحیح و متناسب باشد.

ب)ساخت نحوی جمله,که باید با اصول و قواعد ساخت جمله در زبان فارسی منطبق باشد.

بدیهی است با نوشتاری که با غلط های املایی همراه باشد ارتباط زبانی بین افراد جامعه به خوبی برقرار نمی شود.بنابراین,لزوم توجه به این درس کاملا روشن است.املا نویسی ،دانش آموزان را یاری می کند تا مهارت های خود را در زمینه های زیر تقویت نمایند:

1-  گوش دادن بادقت

2-   توجه و تمرکز به گفتار گوینده

3-   آمادگی لازم برای گذر از رونویسی (نوشتن غیر فعال) به جمله نویسی و انشا(نوشتن فعال).

نکات برجسته روش آموزش املای فارسی:

1-  توجه بیشتر به (وجه آموزشی) درس املا نسبت به وجه آزمونی آن

2-  انعطاف پذیری در انتخاب تمرینات در هر جلسه املا

3-  توجه به کلمات به عنوان عناصر سازنده جمله های زبانی

4-  ارتباط زنجیر وار املا های اخذ شده در جلسات گوناگون

انشا و روش های آموزش آن

انشا مرحله نگارش فعال(خلاق)است که خود هدف غایی آموزش مهارت نوشتن می باشد.تمام مراحل قبلی نوشتن یعنی رونویسی,کلمه سازی,جمله سازی و املا درواقع مقدماتی هستند تا دانش آموز را آماده نگارش خلاق نمایند.

در برنامه آموزش دبستانی نقش انشا این است که فرصت های لازم را برای دانش آموزان جهت یادگیری مهارتهای متنوع نوشتن فعال فراهم کند:مانند نوشتن توصیفی,واقعه نگاری,خاطره نویسی و  نامه نگاری شخصی

برخی از ملزومات تسلط بر نوشتن فعال(انشا)در دوره دبستان عبارتند از:

الف)توانایی به کارگیری اطلاعات,دانشها و تجربیات خود

ب)توانایی سازماندهی و نظم بخشی به افکار,مقاصد و نگرشهای خود

ج)توانایی بهره گیری صحیح از عناصر زبانی به منظور بیان نوشتاری افکار,مقاصد و احساسات خود

د)توانایی استفاده از علائم نشانه گذاری

این ملزومات پایه های درست نویسی را بنا می نهد.

اما موضوعاتی انتظار می رود یک دانش آموخته دوره دبستان بر نگارش آنها مسلط باشد عبارتند از:

1.خلاصه نویسی متون داده شده

2.تشریح وضعیت یک مکان مشخص یا یک موقعیت ویزه یا یک شی

3.توصیف یک رویداد یا واقعه(واقعه نگاری)

4.یادآوری و توصیف یک ماجرای شخصی(خاطره نویسی)

5.ارتباط نوشتاری با افراد دیگر به وسیله نامه (نامه نگاری شخصی)

پنج مورد گفته شده را در اصطلاح برنامه ریزی درسی می توان «محصول آموزش نوشتن فعال«در دوره دبستان می گویند.

روشهای آموزش انشا

مهمترین روش های آموزش انشا عبارتند از:

1.روش سنتی

2.روش الگوهای نوشتاری

3.روش مراحل نگارش

4.روش تلفیق جمله ها

5.روش رابطه ها

6.روش نظریه جهانی

انواع نگارش ویژه دانش آموزان دوره دبستان

الف)خلاصه نویسی متون داده شده

ب)تشریح وضعیت یک مکان شی یا شخص(توصیف عینی)

ج)خاطره نویسی

د)نامه نگاری

ه)تبدیل گفتار به نوشتار

در درس انشا می توان از ارتباط زبان شفاهی و مکتوب بخوبی استفاده کرد دانش آموزان دبستان به طور طبیعی رشد زبانی خود را طی کرده اند و در ساعات متمادی ای از روز از زبان گفتاری استفاده می نمایند.بنابراین از ذخیره واژگانی و اطلاعات و تجربیات زبانی نسبتا خوبی برخوردارند.معلمان در درس انشا می توانند از این توانایی زبان گفتاری آنان برای تقویت زبان نوشتاری شان استفاده کنند.

مطالب این مقاله به بررسی ماهیت نوشتن و مباحث کلی درباره نوشتن،مراحل یادگیری نوشتن و معیارهای اولیه آموزش نوشتن را توضیح می دهد.رونویسی،مرحله اولیه آموزش نوشتن است که به صورت غیرفعال در پایه اول دبستان آموزش داده می شود.مهارت های املا و انشا،جمله نویسی,کلمه نویسی و حرف نویسی بعد از رونویسی حاصل می شود.بعد از آموزش رونویسی که دانش آموز نوشتن را به صورت غیرفعال آغاز می کند آموزش املا به صورت نیمه فعال آغاز می شود و کلمه سازی،جمله نویسی و انشا همگی آموزش فعال محسوب می شوند.تمام مراحل قبلی یعنی رونویسی،کلمه سازی،جمله سازی و املا درواقع مقدماتی هستند تا دانش اموزان را آماده نگارش خلاق نماید.به نظر نگارنده همین چهار هدف برای دانش آموزان سطح دبستان کافی است.

منابع:
1.زندی،روش تدریس زبان فارسی،

2.درخشان مهدی،درباره زبان فارسی،انتشارات دانشگاه تهران.

3.پورجوادی نصراله,درباره زبان فارسی،انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.

4.عمرانی غلامرضا،سبطی هامون،راهبردهای یاددهی-یادگیری زبان فارسی،انتشارات اندیشه سازان

5.مقاله استاد آقاخانی

تهیه کننده: الهام محمد اخلاقی طوسی / آموزگار پایه سوم
تایید کننده: راحله خزائی/معاون آموزشی

 


امتیاز شما به این محتوای آموزشی ؟ جمع امتیاز 18/20